Μιλ, Τζον Στούαρτ

(John Steward Mill, Λονδίνο 1806 – Αβινιόν 1873). Άγγλος φιλόσοφος και οικονομολόγος. Διαμορφώθηκε μέσα στο κλίμα του αγγλικού εμπειρισμού, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του οποίου ήταν ο πατέρας του Τζέιμς, συνεργάτης του Μπένθαμ. Γύρω στα είκοσί του χρόνια πέρασε μια πνευματική κρίση, η οποία τον ώθησε να δοκιμάσει μια ανανέωση του παραδοσιακού εμπειρισμού. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του θετικισμού του 19ου αι., τον οποίο και προσανατόλισε σε ηθικο - ψυχολογικές βάσεις. Το πρώτο του μεγάλο σύγγραμμα Σύστημα παραγωγικής και επαγωγικής λογικής (1843) επανεξετάζει κριτικά την παραδοσιακή αριστοτελική θέση προσπαθώντας να εισαγάγει, πλάι στην παραγωγή και στην επαγωγή, ένα τρίτο είδος συλλογισμού «ο οποίος δεν ταυτίζεται με τους άλλους δύο, είναι όμως έγκυρος και αποτελεί το θεμέλιο των δύο άλλων». Από αυτή την επανεξέταση της λογικής, ο Μ. εξάγει πρωτότυπα συμπεράσματα όσον αφορά τη μέθοδο των ηθικών επιστημών, των οποίων η καθυστέρηση μπορεί να αποφευχθεί «μόνο με την εφαρμογή των μεθόδων των φυσικών επιστημών και με τις αντίστοιχες προεκτάσεις και γενικεύσεις». Γι’ αυτό, είναι αναγκαίο να θεμελιωθεί η γνώση του ηθικού κόσμου πάνω σε μια ακριβή γνώση των ανθρώπινων κινήτρων. Από εδώ πηγάζει η σημασία που έχει για τον Μ. η ψυχολογία, «η οποία έχει ως αντικείμενο τις ομοιομορφίες της διαδοχής και τους νόμους, με βάση τους οποίους μια κατάσταση της νόησης διαδέχεται μια άλλη ή προκαλείται από αυτήν». Η εθνολογία και η κοινωνιολογία είναι γι’ αυτόν επιστήμες που, μελετώντας η κάθε μία από τη δική της πλευρά τη διαμόρφωση του ατομικού χαρακτήρα και τις πράξεις και τα φαινόμενα της ομαδικής ζωής, επιτρέπουν την αποκάλυψη των ομοιομορφιών που διέπουν την ανθρώπινη ιστορία. Η ωφελιμιστική ηθική του Μ. βασίζεται στην αρχή της μέγιστης ευτυχίας, κατά την οποία «ο τελικός σκοπός είναι μια διαβίωση απαλλαγμένη όσο το δυνατόν από οδύνες και πλούσια όσο το δυνατόν σε απολαύσεις». Συνεχιστής και σ’ αυτό το σημείο της θεωρίας του Μπένθαμ, ο Μ. τονίζει, ότι «πρέπει να υπολογίζεται όχι μόνο η ποσότητα, αλλά και η ποιότητα της απόλαυσης». Στη βάση της ηθικής αυτής παραμένει οπωσδήποτε η κλίμακα αξιών που καθορίζεται από το άτομο, την αυτονομία του οποίου ο Μ. υπερασπίζεται εναντίον της απειλής του πρωτοεμφανιζόμενου τότε πολιτισμού των μαζών. Υποστηρικτής στην πολιτική ενός μετριοπαθούς φιλελευθερισμού με την αποδοχή ορισμένων αρχών των νέων δημοκρατικών τάσεων, προτείνει την ίδρυση μιας «κυβέρνησης, από όλους για όλους». Υποστηρίζει επίσης τη χειραφέτηση της γυναίκας και την ανάγκη της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας, αλλά απορρίπτει τον σοσιαλισμό. Εκτός από το έργο που αναφέρθηκε ήδη, έγραψε: Αρχές Πολιτικής Οικονομίας (1848), Περί ελευθερίας (1859) και Σκέψεις για την αντιπροσωπευτική κυβέρνηση (1861). Ο Άγγλος φιλόσοφος, οικονομολόγος και ιστορικός Τζον Στιούαρτ Μιλ.